گرفتگی خُلق یا افسردگی پس از زایمان؟

محتوای صوتی مقاله را اینجا بشنوید.

افسردگی پس از زایمان

فرقی ندارد که یکبار مادر شده باشید، یا دو بار، سه بار یا بیشتر، به‌احتمال زیاد مرحله ‌ای از انطباق را که به مرحله‌ ی گرفتگی خُلق پس از زایمان معروف است، تجربه کرده‌اید. بیش از ۸۰ درصد مادران، این وضعیت را تجربه کرده‌اند که در آن تغییرات هورمونی،  بهبودی جسمانی بعد از زایمان و کمبود خواب ناشی از عدم تطابق ریتم خواب مادر و نوزاد باعث تحریک پذیری، ناپایداری خُلقی، خستگی و ناامیدی می‌شود. گرفتگی خلق عموماً ظرف دوهفته و همگام با بازیابی انرژی ذهنی، جسمی و روحی تمام می‌شود. گذشت زمان بسیار التیام‌بخش است و مشکلات عاطفی و جسمانی به زودی کم می‌شوند و کاملاً از بین می‌روند. اما در مورد برخی از مادران، یعنی حدود ۲۰ درصد از آن ها این تجربه‌ی چالش‌برانگیز باگذشت زمان بهتر نمی‌شود. در واقع همچنان باقی می‌ماند و بدتر می‌شود تا جایی که علائم آن به حدی شدید می‌شود که کاملاً خود را درمانده می‌یابید. این تجربه افسردگی پس از زایمان یا به‌اختصار PPD  (Postpartum Depression) نامیده می‌شود و یک مشکل روحی جدی به شمار می‌رود. افسردگی پس از زایمان یکی از انواع اختلال افسردگی اساسی است که ممکن است از هفته‌ی چهارم پس از زایمان تا یک سال پس از آن رخ دهد. افسردگی پس از زایمان گاهی اوقات افسردگی پس از تولد نوزاد، افسردگی پس از زایمان توأم با اضطراب و افسردگی مادر نامیده می‌شود. علم می‌گوید افسردگی پس از زایمان اغلب به این دلیل شناسایی نمی‌شود که خانواده، دوستان و یا حتی متخصصان بهداشت و درمان، تغییرات در خواب، اشتها، دیدگاه و رفتار را اغلب به بارداری طبیعی و تغییرات پس از زایمان نسبت می‌دهند؛ بنابراین فرصت «دیدن» و تشخیص بیماری به خاطر وجود چنین باورهایی از دست می‌رود. موضوع دیگر اینکه بسیاری از مادران از بی‌میلی به نوزادشان احساس شرمندگی  می‌کنند. اغلب بی آنکه حرفی بزنند زجر می‌کشند، و امیدوارند اوضاع بهتر شود. این مادران متوجه نیستند که در ‌کشاکش یک بیماری جدی اما قابل درمان هستند. وقتی تشخیص اشتباه بیماری با احساس شرمندگی از نیازمندی به کمک دیگران دست به دست هم می‌دهند، روند پیشرفت افسردگی پس از زایمان وخیم تر و بهبودی کُند می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند در چنین اوضاعی فقط ابتلای ۵۰ درصد از زنان به افسردگی پس از زایمان تشخیص داده شده و درمان می‌شود.

عوامل مستعد ساز افسردگی پس از زایمان :

هیچ دلیل خاص و مشخصی برای افسردگی پس از زایمان وجود ندارد. اما با این حال عوامل فیزیکی و عاطفی زیادی وجود دارند که ممکن است فرد را مستعد افسردگی پس از زایمان کند.  پزشکان و متخصصان بر این باورند که این موضوع تا حد زیادی ناشی از تعامل بین شرایط ژنتیکی و محیطی است. عواملی که فرد را پس از زایمان مستعد افسردگی می‌کند عبارتند از: سن مادر در زمان بارداری، سابقه‌ی افسردگی یا اختلال دو قطبی قبل یا در طول بارداری، عوارض زایمان از بارداری‌های قبلی، تعداد فرزندان، تغییرات هورمونی ناشی از بارداری، سابقه اختلال دیسفوریک قبل از قاعدگی (PMDD)، تنهایی، عدم حمایت اجتماعی و تعارض زناشویی. همچنین مادرانی که نوزادانشان در بخش مراقبت‌های ویژه قرار گرفته‌اند و یا به دلیل ناباروری تحت درمان هستند و یا حتی دارای شرایطی مانند اختلالات تیروئید یا دیابت نوع یک و دو هستند، مستعد افسردگی پس از زایمان می‌باشند.

علائم :

1. ترس از تنها ماندن با اضطراب، احساس وحشت و نگرانی نوزاد؛
2. مشکل در یادآوری چیزها و احساس جدایی از دیگران؛
3. احساس درماندگی و گریه‌های مکرر بابت چیزهای کوچک؛
4. احساس گناه بابت ناتوانی در مقابله کردن با درماندگی و ناامیدی؛
5. تحریک پذیری و تکرار آشفته ی افکار ناخواسته؛
6. بی‌حالی، خستگی و بی‌علاقگی به خودمراقبتی؛
7. بی‌علاقگی به انجام کارها و ناتوانی در مراقبت از نوزاد؛
8. نداشتن حوصله‌ی انجام کارها، هراس و نفس‌نفس زدن؛
9. اندوه پایدار، عدم تمرکز و تردید؛
10. فکرکردن مداوم به مرگ/ خودکشی و تغییرات عمده در اشتها؛
11. مشکلات خواب؛
12. نگرانی از آینده.

عامل ایجاد افسردگی پس از زایمان چیست ؟

تحقیقات نشان داده‌اند که افسردگی پس از زایمان تنها یک عامل ندارد بلکه عوامل مختلفی در بروز آن دخیل هستند. نکته‌ی مهمی که باید بدانیم این است که افسردگی پس از زایمان ناشی از ضعف، تنبلی یا ناکارآمدی مادر نیست. این یک بیماری واقعی است:

1. منشأ زیست‌شناختی

مطالعات نشان می‌دهند که چندین عامل زیست‌شناختی از جمله تغییرات هورمونی شدید، کاهش میزان سروتونین، کاهش انسولین، به‌هم‌ریختگی سیستم ایمنی و کاهش سطح اکسی‌توسین در ایجاد افسردگی پس از زایمان نقش دارند؛

2. منشأ جسمانی

وضع حمل، فی نفسه تغییر بزرگی به حساب می‌آید و تغییرات جسمی شما می‌تواند موجب فشار عصبی وافر شده و منجر به افسردگی شود. اگر مشکل جسمی عمده‌ای مانند تجربه‌ی زایمان دشوار یا ابتلا به عفونت پس از زایمان با زایمان همراه شود، احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان بیشتر هم می‌شود؛

3. محرک های تنش‌زای زندگی

شرایط تنش‌زای مزمن می‌توانند خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را افزایش دهند. مثلاً معلوم شده است که تغییر شغل، مشکلات مالی، اسباب‌کشی، مشکلات زناشویی، سیستم حمایت اجتماعی ضعیف یا کمبودی شدید در زندگی می‏توانند موجب افسردگی پس از زایمان شوند. همچنین اگر نوزاد دل‌پیچه داشته باشد، مادر در شیردادن دچار مشکل باشد یا شوهرش دچار فشارهای عصبی پس از تولد نوزاد باشد، احتمال بروز افسردگی پس از زایمان وجود دارد. علاوه بر این اگر مادر قبل از بارداری دچار افسردگی یا اضطراب بوده باشد، خطر ابتلای او به افسردگی پس از زایمان تا حد چشمگیری بالاتر می رود.

درمان

در چند سال اخیر برای کمک به بهبودی مادران، تلاش های زیادی برای مطالعه‌ی روش های درمانی مبتنی بر شواهد صورت گرفته است. گزینه ‌های درمانی برای افسردگی پس از زایمان شامل دارودرمانی با داروهای ضدافسردگی و روان‌درمانی می‌شود. بعلاوه درمان های کل‌نگر می‌توانند درمان های سنتی که بسیاری از آن ها توصیه می شوند را تقویت نمایند:

1. دارودرمانی

با توجه به جوانب زیست – فیزیکی افسردگی پس از زایمان، به احتمال زیاد داروهای مهارکننده‌ی انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) یا مهارکننده‌ های بازجذب سروتونین – نوراپی‌نفرین (SSNI) تجویز خواهند شد. هنگام دارودرمانی با داروهای ضدافسردگی حتماً باید به شیردهی مادر توجه داشت؛

2. روا‌‌ن‌درمانی

لازم است با متخصص در زمینه‌ی اختلالات مرتبط با افسردگی پس از زایمان مشاوره صورت گیرد. با اینکه سایر درمانگران هم اختلالات خُلقی را می‌شناسند، توصیه می شود از متخصصی مشاوره بگیرید که  درمان های مبتنی بر شواهد برای افسردگی پس از زایمان را بشناسد، بر تکنیک ها مسلط بوده و به شبکه‌ ای از حامیان بیماران مبتلا به افسردگی پس از زایمان برای کمک به بهبودی شما دسترسی داشته باشد؛

3. خواب

مطالعات نشان می‌دهند وقفه در خواب، روند بهبودی پس از زایمان را مختل می‌کند؛ بنابراین تدوین برنامه‌ی منظم خواب اهمیت حیاتی دارد. اینجاست که حمایت خانواده و دوستان شگفتی می‌آفریند.

4. تغذیه

همانطور که نومادران می‌دانند، با تولد نوزاد جدید، سبک زندگی غیرقابل‌پیش‌بینی می‌تواند خوردن غذاهای مغذی را دشوار کند. هنگام ابتلا به افسردگی پس از زایمان، دریافت غذای سالم که برای ذهن و جسمتان سودمند است، بسیار  اهمیت دارد. بهتر است از خوردن مواد قندی، نشاسته‌ای و کربوهیدرات های ساده اجتناب کنید. به جای این ها، پروتئین بدون چربی، غذاهای سرشار از ویتامین د، امگا ۳  ، ویتامین ب ۱۲، کربوهیدرات های پیچیده و غلات بخورید تا در بدنتان ذخیره شوند. هرازگاهی هم از غذاهای مورد علاقه‌ تان بخورید و یادتان نرود برای تأمین نیاز آبی بدنتان آب بنوشید.

5. بینایی و صوت

مراقبت از نوزاد می‌تواند تمامی حواس شما را تحلیل ببرد. برای همین بگذارید نور آفتاب به محل سکونتتان بتابد. برای تعدیل افسردگی پس از زایمان پرده‌ ها را کنار بزنید، در فضای باز قدم بزنید، یا  نوردرمانی‫ یا به اختصار BLT (Bright Light Therapy ) را امتحان کنید. توصیه می‌شود صبح ها ۱۰ دقیقه پس از بیدارشدن از خواب بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه نوردرمانی را انجام دهید. علاوه بر این (تحقیقات) اثربخشی  رایحه‌درمانی را در کاهش علائم افسردگی در نومادران نشان داده است؛

6. لمس

داده‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهند تماس بدنی بین‌فردی به کاهش افسردگی، پایین آمدن سطح کورتیزول و افزایش هورمون شادی‌آور اکسی‌توسین کمک می‌کند. لمس نوزاد یا همسرتان یا حیوان خانگی ‌تان راه هایی فوق‌العاده برای بهره‌ مندی از فواید لمس فیزیکی هستند. اگر حس می‌کنید از نوزاد یا همسرتان جدا شده‌اید، می‌توانید نوع رسمی‌تری از لمس را که ویژه‌ی مادران است و ماساژ پس از زایمان نامیده می‌شود، امتحان کنید؛

7. ورزش

 پژوهش ها بر اثربخشی چشمگیر  ورزش در کاهش فشار عصبی و افسردگی تأکید می کنند؛

8. آموزش

تا جایی که می‌توانید راجع به افسردگی پس از زایمان مطالعه کنید و بیاموزید. هر چه جوانب زیستی – فیزیکی این بیماری را بهتر بشناسید، در راستای بهبودی قدرتمندتر می‌شوید. با این کار می‌توانید در برابر ننگ و شرمی که گاهی اوقات افراد بی‌اطلاع از افسردگی پس از زایمان برای شما به وجود می آورند، مسلح و آماده شوید؛

9.با همسرتان ارتباط برقرار کنید

برای برخی از نومادران حرف زدن با همسر درباره‌ی مشکلات آسان تر است، اما برای برخی دیگر انجام این کار دشوار است. داشتن ارتباط با همسر در طول دوره‌ی افسردگی پس از زایمان مزایای فراوانی دارد:

1. این کار دلبستگی شما به همسرتان را تقویت می‌کند؛
2. فشار عصبی را کم می‌کند و علایم افسردگی را تخفیف می‌دهد؛
3. همسرتان را در برابر ابتلا به افسردگی پس از زایمان واکسینه و ایمن می‌کند. پژوهش ها نشان می‌دهند ۸ درصد مردان ممکن است به افسردگی بعد از همسر مبتلا شوند.

درباره ما

مرکز مشاوره روانشناسی سروهانا در حیطه های ارزیابی و درمان اختلالات روانشناسی کودک، مشاوره روانشناسی نوجوان و بزرگسال و همچنین مشاوره خانواده، ازدواج، تحصیلی، شغلی و فردی با بالاترین کیفیت و زیر نظر روانشناسان و مشاوران مجرب و با تجربه آماده همراهی و ارائه خدمات به شما همراهان می‌باشد. منتظر حضور گرم شما به صورت حضوری در کلینیک سروهانا و یا به صورت غیرحضوری در اپلیکیشن فارگو هستیم.