رهایی از افکار مزاحم و خاطرات آزار دهنده

چرا افکار مزاحم داریم و چگونه می توانیم آن ها را متوقف کنیم؟
در گوشه‌ ای از ذهنم، خاطرات بد همچون سایه‌ های پیچیده، گیج‌کننده و مزاحم راه پیدا کرده‌ اند. این خاطرارت آزاردهنده همیشه در پس‌زمینه حضور دارند، همچون خیالاتی تاریک که هر چه سعی می‌کنی فراموش کنی، همیشه آرام‌آرام از سایه‌ها بیرون می‌آیند.

به چه افکاری مزاحم می گوییم ؟

همه‌ی ما با افکار مزاحمی درگیر بوده ‌ایم و برای رهایی از افکار مزاحم تلاش کرده ایم. گویی این افکار منشأ بیرونی دارند و خارج از اراده و تفکر ما القا می ­‌شوند. محتوای این افکار ممکن است غریب ، مضحک یا ترسناک باشند. در برخی مواقع این افکار بعد از هجوم ناگهانی ، محو می ­‌شوند و گاهی هم باقی می‌ مانند. افکار مزاحم می‌ تواند شامل نگرانی‌­ در­ مورد اتفاقی که ممکن است برای شما یا فردی که برای شما مهم است بیفتد، اشتباهی که ممکن است مرتکب شوید یا رفتار ناگهانی و تکانشی که ممکن است در یک موقعیتی از شما سر­بزند و … باشد. برای برخی افراد حضور این افکار می‌­ تواند مانند یک اضطراب شدید باشد یا در مواقعی حتی حمله وحشت‌­ زدگی (Panic Attack) را به دنبال داشته باشد. این گونه از افکار مزاحم به گونه ‌­ای تجربه می­‌ شوند که گویی خود اضطراب هستند و کار کرد­ی جز شعله ‌­ور کردن آتش اضطرابی که شما در حال تجربه آن هستید ، ندارند. با این حال گونه‌ی دیگری از این افکار وجود دارند : افکار مزاحم ناخواسته….. این‌­ ها افکار چسبنده ­ای هستند که اضطراب شدیدی تولید می ‌کنند. به نظر می ‌­رسد که این افکار از ناکجا هجوم می ­‌آ‌ورند و با خود ترس و اضطراب ، احساس گناه ، رقت و بدبختی را یدک می‌ کشند.

افکار مزاحم و خاطرات آزاردهنده
افکار مزاحم، تصاویر یا افکار غیرمنتظره ای هستند که به طور ناگهانی در ذهن شما ظاهر می شوند. افکار مزاحم اغلب عجیب یا ناراحت کننده هستند و تقریبا همه‌ی افراد این افکار را تجربه می کنند. محتوای این افکار و تصاویر ناخواسته و اغلب ناخوشایند است.
افکار مزاحم گاهی اوقات می تواند از جنس خشونت، اضطراب یا محتواهای جنسی باشد. ممکن است از تجربه کردن این افکار ناراحت شوید اما باید بدانید هر از گاهی داشتن این افکار بخشی عادی از زندگی است. افرادی که افکار مزاحم دارند گاهی اوقات نگران معنای آن ها می شوند و در راستای کنترل یا متوقف کردن این افکار مزاحم و خاطرارت آزار دهنده تلاش می کنند. برخی از مواقع افراد احساس شرمندگی می کنند و آن را از دیگران پنهان می کنند. اما باید بدانیم افکار مزاحم معنای خاصی ندارند و تا زمانی که بدانید این افکار صرفا افکاری مزاحم هستند و هیچ میلی به انجام آن ها ندارید؛ مضر نخواهند بود. ولی اگر این افکار در فعالیت های روزانه شما اختلال ایجاد کنند و به طور مکرر اتفاق بیوفتند، بهتر است که با یک روانشناس درباره این افکار مزاحم صحبت کنید. گاهی اوقات خاطرات بد مانند افکار مزاحم بی وقفه در ذهنمان قرار می گیرند. خاطرات بد، بخش اجتناب‌ناپذیر زندگی هر انسانی هستند. همه ما در طول زندگی خود، تجربه‌ هایی داشته ‌ایم که از آنها ناراحت یا شرمنده‌ ایم. این خاطرات آزاردهنده می ‌توانند مربوط به شکست‌ ها، اشتباهات، یا اتفاقات ناگواری باشند که در زندگی ما رخ داده ‌اند. خاطرات بد می‌ توانند به شکل‌ های مختلف در زندگی ما تأثیر بگذارند. آن ها می ‌توانند باعث احساس غم، اندوه، خشم و شرم در ما شوند؛ همچنین می ‌توانند باعث ایجاد اختلال در افکار و احساسات ما شوند. در برخی موارد، خاطرات آزاردهنده حتی می ‌توانند منجر به مشکلات جدی‌ تری مانند اختلالات روانی شوند. در ادامه برای آشنایی بیشتر با افکار مزاحم و خاطرات آزاردهنده به انواع افکار مزاحم می پردازیم:

انواع افکار مزاحم
1. یکی از رایج ترین افکارهای مزاحم میکروب ها، عفونت ها یا سایر اشکال آلودگی هستند؛
2.دومین مورد فکر کردن به اعمال خشونت آمیز، پرخاشگری یا آسیب رساندن به دیگران است؛
3.و شک درباره انجام نادرست کار ها یا رها کردن کار ها به صورت ناتمام نوع دیگری از افکار مزاحم است؛
4.دین، کفرگویی یا بودن یک فرد غیراخلاقی هم یکی دیگر از انواع افکار مزاحم است؛
5. انجام کاری به صورت نادرست در میان جمع یکی دیگر از رایج ترین افکار مزاحم است.
در ادامه به چند اختلال که داشتن افکار مزاحم به عنوان یک علامت در آن ها محسوب می شود، می پردازیم:
• اختلال وسواس فکری عملی (OCD):
در وسواس فکری عملی، افکار مزاحم باعث ناراحتی شدید می شوند. فردی که مبتلا به وسواس است، اغلب تلاش زیادی می کند تا افکار ناخواسته خود (وسواس) و فکر کردن به خاطرات بد را سرکوب یا متوقف کند. این معمولاً شامل تکرار رفتار ها یا عادت های خاص مکرر است. رفتار و عادت هایی که به عنوان اجبار شناخته می شوند، می توانند کیفیت زندگی فرد را مختل کنند. اما با درمان، وسواس می تواند به طور قابل توجهی بهبود یابد.
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD):
افرادی که با آسیب‌های تروما زندگی می کنند ممکن است افکار مزاحم مربوط به یک رویداد ناگوار را تجربه کنند. این افکار مزاحم یا خاطرات آزار دهنده می توانند علائم دیگر PTSD مانند بی خوابی را ایجاد کنند.
PTSD می تواند در عملکرد روزانه فرد اختلال ایجاد کند. با این حال، با درمان متمرکز بر آسیب، (Trauma-Focused Therapy) امکان تسکین علائم وجود دارد. این نوع درمان به کمک تکنیک‌ ها و مداخلات مشخص، به بهبود علائم PTSD کمک می‌کند.
• اختلالات خوردن
افراد مبتلا به اختلال خوردن، افکار مزاحم و خاطرات بد درباره بدن خود، کاهش یا افزایش وزن دارند. این افراد احساساتی مانند گناه، ترس و شرم را نیز تجربه می کنند و مدام ذهن شان درگیر شکل وشمایل بدن‌شان است.
اختلالات خوردن همچنین باعث تغییرات قابل توجهی در رفتار های مربوط به غذا و خوردن می شود: مثل بی اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی

چرا افکار مزاحم تا این حد آزاردهنده هستند؟

محتوای این افکار ناخوشایند گاهی بر سکس و خشونت یا تصاویر نامقبول اجتماعی متکی است. مثال­‌ هایی رایج از این مدل افکار شامل: کشتن یک نفر ، شکنجه حیوانات و آدمی ‌زاد ، قتل یا تجاوز به کودک ، پرت کردن خود یا دیگری از پنجره یا جلوی قطار ، تجاوز و تعدی به دیگران ، در آوردن لباس در محیط عمومی ، گرفتن ناگهانی دست دیگران و … بعضی افکار به شک ­‌های ناگهانی اطلاق می ­‌شوند مثل : ” آیا اشتباهی از من سر زد که من متوجهش نشدم؟ ” ، ” اگر آن کسی نباشم که به دیگران نشان می ‌­دهم چه می شود؟ ” موارد ذکر شده همه‌ی مثال ‌­های موجود نیست اما بینش خوبی در مورد این افکار به ما خواهد داد. افرادی که این افکار ناخواسته را تجربه می ­‌کنند نگران این هستند که مطابق با تصاویری که در ذهن دارند دست به رفتاری مشابه با آن تصاویر بزنند یا احساس شرم و گناه از داشتن چنین افکاری دارند بنابراین به صورت راز مُهر­ و موم شده آن را نگه می ­‌دارند. مشکل افرادی که با این افکار دست ‌­و پنجه نرم می ‌­کنند این است که محتوای این افکار به شدت ترسناک و تهدید کننده است. این افراد نا امیدانه سعی می ‌­کنند که از شر این افکار خلاص شوند که نتیجتاً بر عکس عمل می ‌­کنند ، هر چه قوی ‌­تر سعی کنید که این افکار را سرکوب و خنثی کنید چسبندگی آن­ها بیشتر می ­‌شود.

راه های رهایی از افکار مزاحم

کسانی که از این افکار رنج می ‌­برند نیاز دارند که افکار جایگزین جدیدی را انتخاب کنند. ( این که بدانند محتوای این افکار بیهوده و غیر مرتبط است.) به صورت مجازی تمام افراد افکاری با محتوای عجیب و غریب ، شنیع ، آزار ­دهنده و خشن دارند. مغز ما گاهی افکار باطل تولید می­‌ کند که به اسم تفاله ­‌های هوشیاری معروفند. این فکرها بی­‌ معنی هستند. اگر این افکار را جدی نگیرید و اجازه جریان داشتن بدون کنترل به آن­ها بدهید در سیالی امواج افکار دیگر موجود هوشیاری ، شسته و غرق خواهند شد. در واقعیت یک فکر حتی ترسناک ­‌ترین فکر یک تکانه نیست. کسانی که افکار ناخواسته دارند مشکلات کنترل تکانه (Impulse control) ندارند، بلکه مشکل کنترل بیش از حد دارند. آن­ ها سعی می ‌کنند که افکارشان را کنترل کنند و همه‌ی ما می ­‌دانیم که بعد از اینکه از ما خواسته می ‌­شود به فیل صورتی فکر نکنیم چه اتفاقی خواهد افتاد. در حالی که اضطراب ، احساسات ناشی از این افکار ناخوشایند را برای مدتی محو می ­کند زیرا این فکر القا می­‌ شود که شاید افکار پلیدی داشته باشم اما خسارت آن را با اضطرابم جبران می­‌ کنم ، اما این حالت موقتی است و بعد از مدتی این چرخه معیوب ممکن است به رفتاری عادت ‌گونه تبدیل شود ، یعنی هر وقت که این افکار را دارم برای دور کردن این افکار اضطراب می ­‌گیرم. بهترین راه­‌حل کاهش اضطراب نیست بلکه کاهش حساسیت به این نوع از افکار است. افکار مزاحمی که با آن ‌­ها درگیر می ­‌شوید ، نگران آن­‌ ها هستید ، کشمکش می ­‌کنید یا سعی در منطقی جلوه دادن آن دارید ، تقویت می‌ شود. همچنین با دوری کردن از این افکار باعث رشد و پر و بال گرفتن آن­ها می ­‌شوید. این افکار را به حال خود بگذارید ، به گونه ‌­ای با آن‌­ ها رو به ‌­رو شوید که گویی فاقد اهمیت هستند ، خواهید دید بعد از مدت کوتاهی حذف می ­‌شوند.

5 تکنیک برای رهایی از افکار مزاحم

این افکار را “مزاحم” خطاب کنید.

به خود یاد آوری کنید که این افکار اتوماتیک ، بی ­‌اهمیت و تعریف­‌ کننده شما نیستند.

این افکار را در ذهن خود بپذیرید. به هیچ عنوان سعی نکنید که آن‌­ ها را به زور از فکر خود بیرون کنید.

به زمان اجازۀ گذر دهید، این افکار بعد از زمان مشخصی ناپدید می ‌­شوند.

به کارهای جاری خود ادامه دهید و بگذارید اضطراب در بدن شما جریان داشته باشد.

مواردی که نباید انجام دهید :

این افکار را نشخوار نکنید.

سعی در بیرون انداختن آن‌­ ها از سر خود نداشته باشید.

سعی نکنید که حتما بفهمید این افکار چه معنایی دارند.

در نگاه اول شاید رعایت این موارد سخت باشد اما با چند هفته تمرین مستمر شانس بزرگی خواهید یافت که کاهش شدت و دفعات این افکار مزاحم را تجربه کنید.رهایی از افکار مزاحم و خاطرات آزار دهنده

همان ‌طور که می ‌دانید در بستر فارگو وبینار و کارگاه ‌های آنلاین برگزار می‌ شود. وبینار “رهایی از افکار مزاحم و خاطرات آزار دهنده” با تدریس جناب آقای دکتر عنایت‌اله شهیدی، پزشک و روانشناس بالینی و عضو انجمن بین المللی هیپنوتیزم برگزار شد. جلسه نخست این وبینار با مقدمه معرفی افکار مزاحم شروع می ‌شود و در ادامه به علت‌ شناسی این افکار در وبینار پرداخته می‌ شود. در جلسه دوم آموزش راهکارهایی بر اساس تکنیک ‌های هیپنوتیزم ارائه می ‌شود و در پایان یک اجرای عملی همراه با تکنیک ‌های آموزشی اجرا می‌شود.

عناوین مباحث رهایی از افکار مزاحم در وبینار دکتر شهیدی:

هر آسیب یا اختلال روانی ریشه در چهار مؤلفه مشترک بین تمامی انسان‌ ها دارد:

1.زیستی: شامل مجموعه ژن ‌هایی که ویژگی ‌هایی را برای ما رقم می ‌زنند که عمدتاً بخش عمده‌ ی آن از والدین منتقل می‌ شود مثل رنگ چشم ، قد ، وزن و…

2.روانی: ساختار روانشناختی و شخصیت منحصر به فردی که من و دیگری را از هم متمایز می ‌کند.

3.اجتماعی: دلالت بر یادگیری ‌های ما در طول سال‌ های اولیه زندگی که نقش بسیار مهم ‌تری در قیاس با سال‌ های بعدی ایفا می‌ کند دارد ، یعنی به یاد گیری و فرآیند اجتماعی شدن ما اشاره دارد.

4.معنوی: به باورها و اعتقادات ما در حوزۀ معنویت اشاره دارد.

با معرفی و شناخت اجمالی این چهار حوزه اکنون می ‌توانیم عنوان کنیم که در مجموع میزان مقاومت و آسیب پذیری ما در مقابل مشکلات و آسیب ‌ها محدود به فرآیند رشد ما در این چهر حوزه می ‌باشد. افکار مزاحم گروهی از افکار و تصاویر خود آیند منفی هستند که به طور مکرر در ذهن حضور دارند و ما قصد داریم که از شر این افکار خلاص شویم اما راه گریزی نیست. به تعبیر دیگر علی ‌رغم میل ما برای عدم حضور این افکار ، راه خود را برای حضور در هوشیاری پیدا خواهند کرد. خاطرات آزار دهنده اما به رویداد هایی اطلاق می‌ شود که همراه با هیجانی مخرب در حافظه ثبت شده‌ اند. یعنی خاطرات آزار دهنده فقط فکر ما نیستند بلکه اتفاقاتی هستند که به علل گوناگون با هیجانات مخربی در روان ما ذخیره شده‌ اند. برای تغییر در این مکانیزم ‌های معیوب ابتدا لازم است معرفی مختصری در مورد حافظه و نحوه کارکرد آن داشته باشیم. ساختار حافظه در انسان باز ساختاری یا Reconstructive است. به این شکل که هر بخشی از یک خاطره در محل مشخصی از مغز ثبت و ذخیره می ‌شوند و این اجزای مختلف در زمان یاد آوری یک خاطره به صورت یک کل منسجم از نقاط مختلف مغز گرد آوری و باز آفرینی می ‌شوند. حافظه متأثر از خلق می ‌باشد و اگر در هنگام بازسازی یک خاطره حال خوبی داشته باشیم وجوه مثبت خاطرات بیشتر در ذهن متبادر می ‌شوند تا وجوه منفی. همچنین اگر در زمان این بازسازی خاطره افسرده حال و بی‌ رمق باشیم متعاقباً کفه‌ ی خاطرات ناخوشایند بیشتر سنگینی خواهد کرد. به این شکل است که خاطره ‌ای ناخوشایند همیشه با اختلالاتی مثل PTSD همراه نیستند ، زیرا مغز در بسیاری موارد توسط سیستم‌ هایی که در بالا ذکر شد فشار این خاطرات و حوادث را کم می ‌کند. طبیعی است که در صورت بروز مشکل هنگام مواجهه با رویداد های آسیب ‌زا می‌ توان نتیجه ‌گیری کرد که یا فشار اتفاق بیش از حد انتظار و تحمل بوده یا به دلیل چهار عامل ذکر شده در بالا توانایی تطابق و سازگاری با مشکلات در سطح پایین ‌تری قرار داشته است.

ادامه این مطالب و به کارگیری راه ‌های عملی برای سازگاری بیشتر با خاطرات ناخوشایند را می ‌توانید در وبینار برگزار شده در فارگو با عنوان “رهایی از افکار مزاحم و خاطرات آزار دهنده” مشاهده فرمایید.

درباره ما

مرکز مشاوره روانشناسی سروهانا در حیطه های ارزیابی و درمان اختلالات روانشناسی کودک، مشاوره روانشناسی نوجوان و بزرگسال و همچنین مشاوره خانواده، ازدواج، تحصیلی، شغلی و فردی با بالاترین کیفیت و زیر نظر روانشناسان و مشاوران مجرب و با تجربه آماده همراهی و ارائه خدمات به شما همراهان می‌باشد. منتظر حضور گرم شما به صورت حضوری در کلینیک سروهانا و یا به صورت غیرحضوری در اپلیکیشن فارگو هستیم.